سنخ آرمانی ماکس وبر، ابزاری تحلیلی برای گونه‎شناسی مناسک سوگواری‎های عاشورا

author

  • جمشید میرزایی دانشجوی دکتری جامعه‎شناسی( گرایش مسائل اجتماعی) دانشگاه تهران و مدرس گروه علوم اجتماعی دانشگاه فرهنگیان
Abstract:

با نگاهی تاریخی - اجتماعی به جامعه ایران می‌توان به این باور رسید که مناسک عاشورا و سوگواری‏های محرّم جزء لاینفک فرهنگ این سرزمین محسوب می‌شود و می‌توان آن‏ها را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد. با توجه به جایگاه محرم و عاشورا در تاریخِ اجتماعی و فرهنگ جامعه ایران، در نوشتار پژوهشی حاضر سعی بر این است که مناسک عاشورا با کمک یکی از ابزارهای تحلیلی برجسته در علوم اجتماعی یعنی مفهوم وبری «ایده‎آل تایپ» بررسی شوند. از نظر وبر«هر سنخ آرمانی با تأکیدی یک‏جانبه بر یک یا چند دیدگاه و با ترکیب شمار بسیاری پدیده‏های فردی انضمامی پراکنده و جدا و کم وبیش موجود و گاهی غایب ساخته می‎شود که مطابق با آن دیدگاه‏های تأکیدشده یک‏جانبه و در قالب یک سازه تحلیلی یکپارچه‏ای مرتب می‎شوند. این سازه ذهنی را در مفهوم خالصش در هیچ کجای واقعیت به صورت تجربی نمی‏توان یافت...» با این اوصاف مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که آیا مفهوم سنخ آرمانی وبر قابل انطباق بر مناسک سوگواری‎های عاشورا هست؟ مهم‎ترین یافته‏های کاربست تجربی این مفهوم در عرصه‎ سوگواری‏های عاشورا چیست؟ روش پژوهشی ما در این­جا با توجه به ماهیت پژوهش، روش کیفی و استراتژی پژوهش، استراتژی استفهامی است. یعنی برای تفهم کنشِ کنشگران و سنخ­بندی آن‏ها، روشی متناسب با مسئله پژوهش، مجموعه‌ای پویا از روش‌های کیفی (مشاهده مشارکتی، تکنیک مصاحبه عمقی، سنجش‌های غیرمزاحمی) را به کار بسته‏ایم. برای نمونه‌های مورد بررسی از روش نمونه­گیری نظری استفاده شده و معیار اشباع نظری، ملاک توقف مصاحبه بوده که بر این اساس با 32 نفر مصاحبه صورت گرفته است. برای تحلیل داده­ها، از تکنیک تحلیل مضمون (کدگذاری، طبقه‌بندی داده‌ها و الگویابی درون- داده‌ای و برون- داده‌ای) استفاده شده تا به یک گونه‏شناسی تحلیلی دست یافت. یافته‏های پژوهش نشان می‏دهد که جمعوری شده جکه می‌توان کنش‏های سوگواران را با عنایت به مفهوم سنخ آرمانی در چهار شکل: 1. سنت‌گرایان،2. شکل‌گرایان (فرم‌گرایان)،3. قومیت‌گرایان و4. نوگرایان دینی صورت­بندی کرد. این چهار تیپ سوگواری از حیث گفتمان غالب، میزان استفاده از ساز و برگ در سوگواری‎ها، هدف غالب، میزان دست­رسی به صدا و سیما، چهره اصلی مجلس، پایگاه اصلی، ادبیات غالب، مخاطبان، زیست‎جهان، نوع اقتدار حاکم بر فضای سوگواری و... دارای تمایزات عمده‏ای هستند. البته این سنخ آرمانی یک مطالعه توصیفی- تحلیلی و صورت‏برداری از کنشگران این مناسک و مراسم می‌باشد و الزاماً به این معنی نیست که تمامی‌ مختصات ذکر شده فقط در یک تیپ یافت می‌شود یا مرز دقیقی بین آن‌ها وجود دارد.  

Upgrade to premium to download articles

Sign up to access the full text

Already have an account?login

similar resources

نقد شارحین وبر از شرح اصطلاح سنخ آرمانی و گونه‌های نخ آرمانی

این مقاله­ کوتاه در شرح این مطلب می­کوشد که مهم­ترین اصطلاح تخصصی وبر در جستار روش­شناسی، یعنی سنخ آرمانی، در شرح و تفصیل شارحین دچار ابهام­های فراوانی گردیده است، به­گونه­ای که نه فقط سنخ­های آرمانی وبر تنها به دو سنخ آرمانی محدود شده (سنخ آرمانی تاریخی و جامعه­شناختی)، به استثنای دست کم سه منبع،بلکه نام یا عنوان هر دو یا سه سنخ، برخلاف متن کتاب روش</spa...

full text

ماکس وبر و احیای حاکمیت سیاسی در عصر سلطۀ عقلانیت ابزاری

  در دورۀ مدرن، دولت همچون سایر شئون زندگی تحت سلطۀ روزافزون عقلانیت ابزاری قرار گرفته است که بازتاب آن را در نفوذ دیوان‌سالاری به حوزة اهداف سیاسی می‌توان مشاهده کرد.. ماکس وبر از طریق پژوهش در بنیادهای تاریخی و فلسفی دولت مدرن و ارائۀ فرم سیاسی دولت دموکراتیک، در پی اصلاح محدودیت‌های به‌وجودآمده برای اعمال حاکمیت سیاسی ملت آلمان بود. به باور او، سلطة دیوان‌سالاران بر حوزة اهداف سیاسی را م...

full text

تحلیل و بررسی شخصیّت سیاوش در شاهنامه براساس نظریّة ماکس وبر دربارة رهبر آرمانی (کاریزماتیک)

شاهنامه در بردارندة مضامینی ناب است که فردوسی آن را با هنرنمایی پهلوانان گوناگون، منظوم ساخته است. در این میان سیاوش به‌عنوان تنها شاه‌زاده­ای که نماد پاکیست، بسیار جالبِ‌توجّه است. او همة خصوصیاتِ یک فرمان­روای آرمانی را در اندیشه و گفتار خود دارد. او شاه­زاده‌ایست که می‌تواند آینۀ تمام‌نمای آرزوی دیرینۀ ملّت‌های جهان باشد. نگارنده در مقالة پیشِ رو با عنایت به ویژگی‌های حاکم آرمانی (کاریزماتیک)، بر...

full text

ماکس وبر و مناقشۀ روشی

ماکس وبر و مباحث روش‌شناختی‌ای مطرح می‌کند دستمایۀ تفاسیر و خوانش‌های بسیار متعددی بوده است. این تفاسیر بیشتر به قرابت‌های فکری و تاثیرپذیری‌های وبر از سایر متفکران پیشین یا معاصر وبر تاکید کرده‌اند. این شیوه از خوانش، در هر مسیری که برای شرح و تفسیر انتخاب می‌شود، دچار یک‌جانبه‌گرایی‌هایی می‌شود که دست‌آخر نمی‌توان به مبنایی واحد برای انتخاب از میان آنها رسید. بازسازی فضای فکری و صورت‌بندی مجد...

full text

مبانی جامعه شناسی مذهبی ماکس وبر

یکی از مهمترین مسائل روزگار ما‘ هم ا زنظر مطالعات علمی وهم ا زدیدگاه ملاحظات عملی‘ مسئله توسعه و عقب ماندگی است ‘ علیرغم گسترش فزاینده ادبیات معاصر در مورد این مسئله ‘ کشف و طرح علمی آن دست کم به اواسط قرن نوزدهم باز می گردد. بخش عمده ای از ادبیات معاصر درباره رشد وعقب ماندگی ‘ توضیح شکاف عمیق موجود د رجهان از این نظر را در عوامل برون مرزی و جهانی چون استعمار و استثمار جستجو می کند.بر اساس این ...

full text

تحلیل و بررسی شخصیّت سیاوش در شاهنامه براساس نظریّه ماکس وبر درباره رهبر آرمانی (کاریزماتیک)

شاهنامه در بردارنده مضامینی ناب است که فردوسی آن را با هنرنمایی پهلوانان گوناگون، منظوم ساخته است. در این میان سیاوش به عنوان تنها شاه زاده­ای که نماد پاکیست، بسیار جالب توجّه است. او همه خصوصیاتِ یک فرمان­روای آرمانی را در اندیشه و گفتار خود دارد. او شاه­زاده ایست که می تواند آینۀ تمام نمای آرزوی دیرینۀ ملّت های جهان باشد. نگارنده در مقاله پیش رو با عنایت به ویژگی های حاکم آرمانی (کاریزماتیک)، بر...

full text

My Resources

Save resource for easier access later

Save to my library Already added to my library

{@ msg_add @}


Journal title

volume 20  issue 3 (دومین ویژه نامه ماکس وبر)

pages  88- 118

publication date 2019-09-23

By following a journal you will be notified via email when a new issue of this journal is published.

Hosted on Doprax cloud platform doprax.com

copyright © 2015-2023